Closed circle mystery, Türkçede henüz doğru ve yaygın kabul görmüş bir karşılığı bulunmayan, zaman zaman kapalı oda polisiyesi şeklinde ifade edildiği için kilitli oda polisiyesi (locked room mystery) ile karıştırılan bir terimdir. Tanım olarak sınırları belli, dış dünyadan yalıtılmış bir ortamda işlenen bir cinayetin, ipuçları ve karakterler arasındaki etkileşimler sayesinde çözüldüğü bir polisiye alt türüdür.
Bu tabir evvelemirde şüpheli sayısının sınırlandığı polisiyeleri ifade eder. Bu sınırlılık genelde cinayetin bir kır evi, otel, gemi, tren ya da ada gibi kısıtlı bir mekânda işlenmesinden kaynaklanır. Dolayısıyla suçlu, olay yerinde veya yakınında bulunan kişilerden biridir, başka bir tabirle cinayeti dışarıdan gelen birinin işlemediği kesindir. Bazen hava koşullarının kötüleşmesi, köprülerin yıkılması, yolların kapanması gibi yöntemlerle bu izolasyon ve suçu dışardaki birinin işleyemeyeceği fikri daha da pekiştirilir. Üstelik olay yerinde bulunan herkesin söz konusu cinayeti işlemek için hem gerekçesi hem de fırsatı bulunmaktadır. Yani dedektif, suçu çözerken tamamen bilinmeyen bir faili aramak yerine, suçluyu bu şüpheli grubunun arasından bulmak zorundadır.
Closed circle mystery’de genellikle hikâye cinayet öncesinden başlanılarak anlatılır. Cinayetin işlenmesiyle birlikte aralarında bir katil olduğunu anlayan karakterler arasında büyük bir gerilim ortaya çıkar. Sınırlı bir topluluk içinde sırların ortaya dökülmesi, söylenen yalanlar, yaşanan ihanetler ve çatışmalar olay örgüsünü yönlendirir. Doğal olarak suçun çözümünde cinayet mahallindeki ipuçları kadar karakterler arasındaki etkileşimler de önem kazanır. Dolayısıyla bu tür polisiyeler psikolojik dinamiklerin işlenmesi açısından elverişli olanaklar sunar. İngiliz kırsalındaki köy evlerinde ya da köşklerde geçen Altın Çağ polisiyelerinin çoğu bu türdedir. Karakterlerin genellikle üst sınıftan, toprak sahibi soylular olduğu bu romanlarda şüpheli sayısı genelde dört, beş civarındadır ancak olayların tren, otobüs, gemi ya da otel gibi daha çok sayıda kişinin bulunduğu bir ortamda yaşandığı durumlarda bu sayı daha da yükselebilir.
Bütün bu hususlar dikkate alındığında closed circle tabirindeki closed’ın dışa kapalı yani dış dünyadan yalıtılmış; circle’ın ise muhit, ortam, mekân anlamına geldiği anlaşılacaktır. Bu bakımdan closed circle’ın anlamını ve içeriğini doğru ifade etmeyen, üstelik kilitli oda ile karıştırılmasına yol açan Kapalı Oda yerine İzole Mekân Polisiyesi’ni kullanmanın daha uygun olacağını düşünüyorum.
İzole Mekân Polisiyesi ile Kilitli Oda Polisiyesinin Farkları
Sadece yerli edebiyatımızda değil, İngilizce literatürde de sık sık birbirine karıştırılan izole mekân polisiyesi ile kilitli oda polisiyesi birbirinden farklı alt türlerdir.
Kilitli oda polisiyesi kilitli ya da sürekli gözetlenen, maktulün erişilmez göründüğü bir ortamda işlenen bir cinayeti konu alır. Dolayısıyla söz konusu olan, imkânsız koşullar altında işlenen bir cinayettir. Bu tür polisiyeler genelde daha az karakter içerir ve kim yaptı’dan ziyade nasıl yaptı sorusuna odaklanır. Dedektif katilin suçunu ispatlamak için cinayetin nasıl işlendiğini bulmak zorundadır.
Öte yandan izole mekân polisiyelerinde işlenen suçla ilgili bir imkânsızlık yoktur, aksine cinayetin nasıl işlendiği bilinmektedir. Asıl soru dış dünyadan yalıtılmış bir ortamdaki bir grup insandan hangisinin cinayeti işlediğidir.
Bir diğer fark da izole mekân polisiyelerinde karakterler arasındaki etkileşim nedeniyle gerilim, korku ve heyecan gibi duyguların baskın olmasıdır. Kilitli oda polisiyelerinde ise nasıl sorusuna odaklanıldığı için duygu yoğunluğu daha azdır. Kısacası, birincide suçun çözümünde akıl yürütme kadar psikolojik faktörler de etkiliyken, ikincide mantıksal ve zihinsel çıkarımlar daha ağırlıklıdır.
Örneğin ilk kilitli oda muamması olan Morg Sokağı Cinayeti’nde Paris’teki bir evin dördüncü katındaki bir dairede iki cinayet işlenir. Kapılar içeriden kilitli olduğu için katilin içeri girip çıkması imkânsız görünür. Doğal olarak öncelikli soru bunun nasıl mümkün olduğudur. Diğer taraftan katil, Paris’te yaşayan herhangi biri olabilir.
Agatha Christie’nin izole mekân polisiyelerinin ilk örneği kabul edilen Ölüm Sessiz Geldi (The Mysterious Affair at Styles) romanında ise kırsaldaki bir köşkte yaşayan yaşlı ve zengin bir kadın öldürülür. Şüpheliler maktulün ev halkıyla sınırlıdır. Cinayet zehirle işlenmiştir, yani yöntemle ilgili bir muamma yoktur, bu yüzden asıl gizem katilin kim olduğu ve motivasyonuyla ilgilidir.
Öte yandan her iki türün bir arada olduğu, suçun izole bir mekânda ve görünüşte imkânsız koşullar altında işlendiği polisiyeler de vardır. Bunun tipik örneklerini Agatha Christie’nin bazı romanlarında bulabiliriz. Bunlardan biri Doğu Ekspresinde Cinayet’tir. Romanda Hercule Poirot, trenle seyahat ederken yolculardan biri bıçaklanarak öldürülür. Katil, trendeki yolculardan biridir. Bu bakımdan roman izole mekân polisiyesidir. Öte yandan cesedin içeriden kilitli bir odada bulunması romanı aynı zamanda kilitli oda polisiyesi yapar. Bir diğeri Noel’de Cinayet’tir. Bu romanda da malikânede bir cinayet işlenir. Yaşlı ve zengin adam odasında ölü bulunur. İçeriden kilitli olduğu için odaya kapı kırılarak girilmiştir. Kasadaki elmaslar çalınmıştır. Şüphelilerin hepsi, o sırada malikânede bulunan yaşlı adamın oğulları ve gelinleridir.
On Küçük Zenci romanı ise hikâyenin bir aşamasında tür değiştiren bir polisiye olmasıyla ilginçtir. Önce dış dünyayla teması kesilmiş bir adada toplanan on kişi tek tek öldürülmeye başladığında bu cinayetleri aralarından birinin işlediğini düşünürüz. Bu aşamada roman izole mekân polisiyesidir. Ancak sonlara doğru geride iki kişi kaldığında ve biri diğerini öldürüp sağ kalanın da cinayetleri işlemediği anlaşıldığında bu cinayetleri kim işledi sorusu ortaya çıkar. Roman bu aşamada kilitli oda ya da diğer tabirle imkânsız suç polisiyesi hâline gelir.
Sonuç olarak izole mekân polisiyesi sınırlı bir alan içindeki az sayıda karakter aracılığıyla merak, heyecan ve gerilim dolu, sürükleyici bir okuma deneyimi sunan özel bir polisiye alt türüdür. Türler arası farkları bilmek kurmaca metinleri doğru sınıflandırmaya yaradığı gibi okur beklentilerinin doğru karşılanması açısından da önemlidir.
KAYNAKLAR:
https://en.wikipedia.org/wiki/Closed_circle_of_suspects
https://www.gigipandian.com/locked-room-mysteries
KİLİTLİ ODALARIN DAYANILMAZ CAZİBESİ
Locked Room/Closed Circle Mysteries (part 1)
What is the Closed Circle of Suspects? Definition and Examples
