60 ve 70’li yıllar polisiye çevirileri açısından bereketli zamanlarmış. Günümüzde çokça tanınan yazarların gençlik eserlerinden tutun, hiç bilinmeyen hazine değerinde kurmacalara dek her şeye rastlanabiliyor tozlu raflarda. Ölüm Çıkmazı da bunlardan biri. Kitabın yazarı Lawrence Block yüzden fazla esere imza atmış, polisiye yazınına unutulmaz karakterler armağan etmiş bir polisiye üstadı. İlk dönem romanlarından biri olan Ölüm Çıkmazı, Block’un diğer romanlarıyla bazı açılardan bariz benzerlikler taşıyor.
Önce konuya bir bakalım; Alexander Penn üniversitede tarih hocasıdır. İyi bir evliliği, parlak bir geleceği –rektör olmayı beklemektedir- vardır. Buna rağmen alkole ve hayat kadınlarına düşkündür. Şişelerin dibini gördüğü bir gecenin sabahında otel odasında yanında ölü bir kadınla uyanır. Gece hakkında hiçbir şey hatırlamıyordur ancak bütün deliller aleyhinedir. Cinayetten tutuklanıp hapse atılır, 4 yıl sonra tam hapishane hayatına alışmışken avukatının kanundaki bir boşluktan yararlanarak yaptığı itiraz sonucu serbest bırakılır. Ne var ki mesleğinden olmuş, karısı tarafından terk edilmiş, yalnız bir yaşama mahkûm olmuştur. Alkolden ve kadınlardan uzak durduğu yeni yaşamına mutlu mesut devam ederken kısa süre sonra tarih tekerrür eder; bir gün nasıl olduysa yine kafayı bulup hafıza kaybı yaşar, sabah köhne bir otel odasında uyandığında yanında yine boğazı kesilmiş bir kadın vardır. Ancak bu defa yarım yamalak da olsa yüzünü göremediği birisinin bıçak tutan elini hatırlamaktadır. Cinayeti işlemediğini, kendisine tuzak kurulduğunu düşünen Penn otelden kaçarak uzaklaşır, sonrasında hem polise yakalanmamak hem de suçsuzluğunu ispat etmek için çabalamaya başlar.
Polisiye edebiyatta cinayet işlemediği halde katil olmakla suçlanan, masumiyetini ispat etmeye çalışan yüzlerce karakterin öyküsü anlatıldı şimdiye dek. Bu tür kurmacalarda başkarakterin son derece sıradan biri olması, mümkün olduğunca çaresiz kalması, zor durumlardan kurtulmak için tabiri caizse kendisini aşması hem adettendir hem de okuma keyfini artırıcı bir unsurdur. Çünkü kahramanla daha kolay özdeşleşiriz, hadiseleri sanki kendi başımıza gelmiş gibi yaşarız. Alexander Penn de böyle biri. Ne çok zeki ne çok güçlü ne de olağanüstü başka becerileri var; kendi halinde, zaafları yüzünden başı belaya giren, sıradan bir adam o. Ancak ikinci kez hapse girme riskiyle karşı karşıya kalınca kısıtlı yeteneklerini çaresizce kullanmak durumunda kalıyor. Otelden çıktığında üzerinde hem başkasının kıyafetleri var hem de beş parasız halde. Önce düzgün bir kıyafet ve biraz para bulması lazım ama nasıl yapacak? Üstelik kafası karmakarışık. Ona kim tuzak kurdu acaba? Hiçbir düşmanı yok, görünürde. Suçsuzluğunu ispatlamak için elini çabuk tutmalı, çünkü polis de onu arıyor, her köşe başında. Doğrusu Lawrence Block bu çaresizlik ve kıstırılmışlık hissini çok iyi yansıtmış. Hikâyenin devamı Penn’in kılık değiştirip kendine güvenli bir yer ve -son derece akıllıca bir yöntemle- para bulduktan sonra araştırma yapmasıyla devam ediyor. Bu sırada polisle köşe kapmaca da oynuyor elbette. Gerçi bir aşamadan sonra olayların gelişimi fazla melodramatik bir hale bürünüyor, birkaç tesadüf hadisenin düğümüne giden yolda Penn’e fazlasıyla kolaylık sağlıyor. Muammanın çözümü aman aman zekice bir yöntemle gerçekleşmese de gerçek katilin kimliği ve suçun Penn’e atılma sebebi sahici bir sürpriz yaratıyor.
Alkol bağımlısı kahraman, yan karakterlerdeki yufka yürekli hayat kadını…vb, Block’un polisiye serilerinde sık sık karşımıza çıkan benzerlikler olarak dikkati çekiyor. Ufak tefek kusurlarına rağmen başarılı kurgusu, dozunda mizahı, sürprizli sonu ve yetmişlerin pırıl pırıl Türkçesiyle Ölüm Çıkmazı okunmaya değer bir polisiye.
